Một trong những thói xấu mà mỗi người chúng ta cần phải cấp thời sửa đổi là thói hay xét đoán ý trái cho người khác.
Vậy thế nào là xét đoán? Người ta có thường xét đoán chính xác hay không? Tại sao? Phải làm gì để tránh thói hay xét đoán ý trái cho kẻ khác?
1) Thế nào là xét đoán?
“Xét” là cứu xét, bao gồm mấy việc: quan sát sự kiện, suy xét nguyên nhân và kết luận đúng sai.
“Đoán” là sự ước lượng, giả định mang tính chủ quan.
Vậy xét đoán là những kết luận được rút ra từ sự phỏng đoán chứ không dựa trên các sự kiện khách quan, rồi vội kết án theo cảm tính “yêu nên tốt ghét nên xấu”, nên kết luận đó không có giá trị thuyết phục.
2) Phân biệt hai cách xét đoán đúng và sai:
– Xét đóan đúng:
Thực ra xét đoán nói chung là một việc làm tốt, là biểu hiện trí thông minh của một người. Một nhà lãnh đạo cần phải có khả năng phán đoán chính xác khi biết nhìn xa trông rộng, để thấy được hậu quả sẽ xảy ra và tìm được nguyên nhân để kịp thời khắc phục, hầu làm cho tập thể dưới quyền ngày một ổn định thăng tiến. Hơn nữa, trí phán đóan tốt còn cần để duy trì an ninh trật tự xã hội. Chẳng hạn khi một vụ án cướp của giết người xảy ra, công an hình sự được điều đến phá án. Điều tra viên trước hết phải cách ly hiện trường để thu thập các dấu vết kẻ thủ ác để lại, rồi tiếp tục phỏng vấn thêm các đối tượng liên quan để tìm thêm chứng cớ. Tiếp đến sẽ dùng phương pháp nghiệp vụ loại dần các nghi can để cuối cùng tìm ra kẻ chủ mưu. Để phán đoán chính xác, điều tra viên phải dựa trên những bằng chứng khách quan, rồi phải có trình độ cao mới hy vọng mau chóng phá án được.
– Xét đóan sai:
Tuy nhiên trong thực tế đời thường, chúng ta lại hay xét đoán theo cảm tính chủ quan của mình, hoặc dựa trên thành kiến có sẵn về người khác để kết án hơn là dựa trên các bằng chứng xác thực khách quan. Kết quả là chúng ta thường xét đoán sai đến 80-90 phần trăm sự việc. Ngay những điều nhìn thấy tận mắt mà nhiều khi chúng ta vẫn xét đoán sai như người ta thường nói: ”Nhìn cò ra quạ!“, “Thấy vậy mà không phải vậy”… phương chi nếu chỉ dựa trên dư luận lời đồn hoặc tệ hơn lại dựa vào các bằng chứng ngụy tạo do kẻ ác tâm đưa ra thì sẽ không tránh khỏi xét đoán hồ đồ và kết án sai lầm bất công cho người vô tội.
3) Cần tránh xét đoán ý trái cho người khác:
-Sự phức tạp của các hành vi nhân linh:
Người ta tự nhiên cũng khó lòng hiểu được bản thân mình, như thánh Phao-lô đã phải thú nhận: “Điều tôi muốn, thì tôi không làm, nhưng điều tôi ghét, thì tôi cứ làm” (Rm 7, 15). Hơn nữa con người ngoài hành động bên ngoài mà người khác có thể nhìn thấy, còn có phần tinh thần bên trong là động lực dẫn đến hành động kia, làm cho các tội ác có thể được giảm khinh hay thậm chí trở thành vô tội, nên chúng ta cần phải thận trọng khi xét đóan hoặc kết án kẻ khác. Vì thế Đức Giê-su đã dạy các môn đệ như sau: “Anh em đừng xét đoán, để khỏi bị Thiên Chúa xét đoán” (Mt 7, 1).
-Tránh xét đóan ý trái:
Có lẽ khi xét mình buổi tối trước khi đi ngủ, mỗi người chúng ta đều phải thừa nhận mình đã nhiều lần xét đoán ý trái cho kẻ khác, nhất là những kẻ mình không ưa, như người ta thường nói: “Không ưa dưa có dòi”. Vì “Yêu nên tốt, ghét nên xấu”… Muốn xét đoán tha nhân cách đúng đắn, chúng ta cần phải tránh thành kiến về người khác, cần lắng nghe nhiều phía và nhất là phải dựa trên các bằng chưng xác thực hơn là dựa vào những lời tố cáo vô căn cứ.
Muốn xét đóan đúng cần phải theo đúng trình tự tố tụng như tại tòa án: Đầu tiên quan tòa phải nghe công tố viên trình bày diễn tiến tội ác và đại diện cho luật pháp buộc tội bên bị. Tiếp đến luật sư bên bị sẽ lên tiếng bào chữa bị can và luật sư bên nguyên sẽ phản bác với sự trợ giúp của các nhân chứng. Sau khi nghe xong, bồi thẩm đòan sẽ họp kín để định tội, rồi quan tòa sẽ nhân danh luật pháp đọc lời tuyên án bị cáo vô tội hay có tội và mức độ hình phạt nặng nhẹ ra sao…
Vậy khi xét đóan tha nhân chúng ta có theo đúng các trình tự như trên hay không? Ngay cả tòa án làm việc nghiêm túc mà nhiều khi vẫn mắc phải sai lầm khi đưa ra những bản án bất công và kết án oan cho người vô tội. Do đó thánh Gia-cô-bê khuyên các tín hữu: “Chỉ có một Đấng ra Lề Luật vả xét xử, đó là Đấng có quyền cứu thoát và tiêu diệt. Còn anh là ai mà dám xét đoán người thân cận?” (Gc 4, 12b).
4) Chúng ta phải làm gi?
– Tiên trách kỷ hậu trách nhân:
Mỗi khi mắc phải một sai lầm, chúng ta thường hay đổ lỗi cho người khác. Chẳng hạn khi trong gia đình có đứa con phạm tội ăn cắp hoặc trốn học đi chơi, ông bố thường hay đổ lỗi cho bà vợ đã quá nuông chiều con cái làm nó sinh hư. Hầu như xã hội cũng đồng quan điểm qua câu ca dao tục ngữ: “Con hư tại mẹ, cháu hư tại bà!”. Tuy nhiên trong trường hợp này, lẽ ra ông bố phải tự trách bản thân: “Tội quy vu trưởng. Lỗi tại tôi, vì tôi đã không chu toàn trách nhiệm làm gia trưởng là phải quan tâm giáo dục con cái. Tôi đã vô trách nhiệm khi phó mặc việc dạy dỗ con cho vợ, dù biết rõ khả năng giới hạn của vợ mình”.
– Cần phải nhìn lại mình trước:
Nhiều người thích soi mói và hay lên mặt thầy đời sửa lỗi anh em, đang khi chính bản thân lại đầy những khuyết điểm như người xưa dạy: “Chân mình những lấm bê bê, lại cầm bó đuốc mà rê chân người”. Đối với hạng người này, Đức Giê-su đã khuyên như sau: “Sao ngươi thấy cái rác trong mắt anh em ngươi, mà chẳng thấy cây đà trong mắt mình? Sao ngươi dám nói với anh em rằng: Để tôi lấy cái rác ra khỏi mắt anh, mà chính ngươi có cây đà trong mắt mình? Hỡi kẻ giả hình! trước hết phải lấy cây đà khỏi mắt mình đi, rồi mới thấy rõ mà lấy cái rác ra khỏi mắt anh em mình được” (Mt 7, 3-5).
– Phải biết đối xử bao dung:
Đức Giê-su muốn chúng ta đối xử bao dung nhân từ với tha nhân, noi gương Thiên Chúa Cha trên trời như sau: “Anh em hãy có lòng nhân từ, như Cha anh em Ðấng nhân từ. Anh em đừng xét đoán, thì anh em sẽ không bị Thiên chúa xét đoán. Anh em đừng lên án, thì sẽ không bị Thiên Chúa lên án. Anh em hãy tha thứ, thì sẽ được Thiên Chúa thứ tha ” (Lc 6, 36-37).
– Tập nghĩ tốt và làm trạng sư cho anh em:
Sở dĩ chúng ta hay xét đoán ý trái cho kẻ khác vì chính chúng ta là người xấu. Có người đã nêu ra nhận xét chí lý như sau: “Nếu bạn hay xét đoán ý trái cho tha nhân về một tội gì là dấu chứng tỏ bạn đang mắc phải thói xấu về điều ấy”.
Thực vậy, một người có thói xấu tà dâm ăn nói tục tĩu, sẽ luôn nhìn và xét đóan người khác dưới lăng kính này: Khi thấy đôi bạn trẻ nam nữ đi xe chung vói nhau là họ đã vội “suy bụng ta ra bụng người” để cho rằng hai người đang chở nhau đến khách sạn để tình tự !!! Đang khi thực ra họ đang cùng nhau đi làm công tác bác ái thăm viếng người già neo đơn…
Do đó, mỗi người chúng ta phải tập cắt nghĩa lành, nghĩ tốt cho người khác. Khi nghe một người nói xấu về người thứ ba, chúng ta phải tập làm trạng sư biện hộ cho kẻ bị nói xấu. Làm như vậy là chúng ta phần nào chặn được dư luận xấu ngay từ trứng nước, sẽ làm cho kẻ hay nghĩ xấu nói hành kẻ khác bị mất hứng, không tiếp tục nói xấu người vắng mặt mà họ không ưa.
– Phải năng cầu xin ơn Chúa:
Việc xét đóan kẻ khác là việc khó và tế nhị cần phải có ơn Chúa trợ giúp, nên thánh Au-gút-ti-nô đã luôn cầu xin với Chúa: “Xin cho con biết Chúa và xin cho con biết con”. Đây cũng phải là lời cầu nguyện của mỗi người chúng ta. Chúng ta xin cho mình biết Chúa để thấy lòng quảng đại yêu thương vô biên của Chúa; Và cũng xin Chúa cho được biết mình để ý thức về sự yếu đuối, bất toàn của mình. Nhờ đó chúng ta sẽ bíet đối xử rộng lượng với lỗi lầm của người khác như Đức Giê-su đã dạy: “Anh em hãy cho thì sẽ được Thiên Chúa cho lại. Người ta sẽ đong cho anh em đấu đủ lượng đã dằn, đã lắc và đầy tràn, mà đổ vào vạt áo anh em. Vì anh em đong bằng đấu nào, thì Thiên Chúa sẽ đong lại cho anh em bằng đấu ấy” (Lc 6, 38).
(sưu tầm)
